Ülkemiz aktif fay hatları üzerinde yer aldığı için yaşam alanlarımızı oluşturan binaların depreme dayanıklı bir yapıda olması oldukça önemli. Güvenli ve sağlam binalar inşa etmek için de kullanılan en önemli yapı elemanlarından biri de etriyeler. Peki, etriye nedir, ne işe yarar ve deprem güvenliği açısından neden bu kadar önemlidir?
Gelin, etriyenin depreme dayanıklı binalardaki rolünü daha iyi anlamak için bu inşaat elemanını daha yakından tanıyalım.
İnşaat ve mimarlık terimlerinden biri olan etriye, aynı zamanda depreme dayanıklı binalar yapmanın temelini oluşturan en önemli elemanlardan biridir. Çünkü bu eleman, genel olarak betonarme yapılarda bulunduğu alandaki ana donatıyı bir arada tutma görevine sahiptir.
Etriyeler; betonarme yapılarda kolon, kiriş ve perde duvar gibi elemanlarda ana donatıyı bir arada tutmak ve yatay yükleri karşılamak amacıyla kullanılan bağlayıcı demir çubuklardır. Çiroz olarak adlandırılan diğer bağlama elemanları ile çalışarak yapıların dayanıklılığını artırır.
Çiroz ve Etriye Arasındaki Fark Nedir?
Yukarıda da belirttiğimiz gibi etriye ile birlikte anılan bir diğer bağlama elemanı ise çirozdur. Bu nedenle çiroz ve etriye birbiri ile karıştırılabilir. Ancak görev olarak benzer yapılarda bulunsalar da çiroz aslında etriyenin bir çeşididir.
Etriye, kolon ve kirişleri çevreleyen kapalı bir donatı elemanıdır. Yapının kesme kuvvetlerine karşı direncini artırarak betonun çatlamasını ve yapının hasar almasını önler. Çiroz ise kolon ve kirişlerde kullanılan ana donatı çubuklarını bir arada tutan ve onların birbirinden ayrılmasını engelleyen daha küçük çaplı bir çelik bağdır. Yani etriyeler bulundukları alanı boydan boya sararken çirozlar da bu sarmal demir çubuk şeklindeki etriyeleri birbirine kenetler.
Kısacası çiroz, donatıların bir arada kalmasını sağlayan bir kenetleme aracıdır. Bu araç, etriyeler arasındaki açıklığı azaltmak için kullanabilir. Etriye ise tüm sistemin dayanıklılığını artıran bir güvenlik mekanizmasıdır.
Etriye Ne İşe Yarar?
Etriyeler, betonarme yapıların dayanıklılığı ve uzun ömürlülüğü açısından kritik öneme sahip donatılardır. Bu donatıların bina yapımında kullanımı farklı açılardan yapının dayanıklılığına katkı sağlar. Etriyenin önemini daha iyi anlayacağımız bu katkıları şu şekilde sıralayabiliriz:
Yan ve Kesme Kuvvetlerine Karşı Koruma Sağlar: Etriyeler, kolon ve kirişlerin kesme kuvvetlerine karşı dayanıklılığını artırarak kırılmaların önüne geçer.
Betonun Çatlamasını Önler: Betonun, donatı çevresinde düzgün bir şekilde yerleşmesine yardımcı olarak betonun dayanıklılığını artırır. Böylece betonun çatlaması minimize edilir.
Donatıların Yerinde Kalmasını Sağlar: Beton dökümü sırasında ana donatı çubuklarının hareket etmesini engelleyerek yapı elemanlarının düzgün biçimde kalmasını sağlar.
Depremde Enerji Sönümleme Görevi Görür: Sismik hareketler sırasında enerji emilimi yaparak binanın hasar almasını geciktirir veya engeller.
Etriyenin işlevlerinden de anlaşıldığı gibi özellikle yüksek katlı binalar, köprüler ve sismik açıdan riskli bölgelerdeki yapılar için etriye kullanımı büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle de depreme dayanıklı binalar inşa etmek için etriye kullanımı, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği kapsamında zorunlu bir uygulamadır.
Özel Deprem Etriyesi Nedir?
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğinde tüm betonarme sistemlerin kolonlarında, kolon-kiriş birleşim bölgelerinde, perde uç bölgelerinde ve kiriş sarılma bölgelerinde kullanılan etriyelerin özel deprem etriyesi, çirozların ise özel deprem çirozu olması gerektiği belirtilir. Peki, özel deprem etriyesi ve çirozu nedir?
Burada dikkat edilmesi gereken temel nokta etriye ve çirozların yönetmelikte belirtilen hususlara uygun şekilde dizayn edilmesidir. Yönetmeliğe göre özel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kıvrımlı kancalar bulunmalıdır. Özel deprem çirozlarında ise bir uçta 90 derece kıvrımlı kanca yer almalıdır. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yüzünde, kanca kıvrımları 135 derece ve 90 derece olan çirozlar hem yatay hem de düşey doğrultuda şaşırtmalı olarak düzenlenmelidir.
Özel deprem etriyeleri, boyuna donatıyı dıştan kavramalı ve kancalar tam bir şekilde kapanmalıdır. Çirozlar da aynı şekilde boyuna donatıları ve etriyeleri saracak şekilde yerleştirilmelidir.
Kısacası etriye ve çirozlar beton dökülürken kaymayacak şekilde sıkıca bağlanmalıdır. Böylece taşıyıcı sistemlerin dayanıklılığı artırılabilir. Bu da bir depremde binanın taşıyıcı sistem elemanları olan kolon ve kirişlerinin taşıma kapasitesini artırarak daha dayanıklı olmalarına yardımcı olur.
Depremde Etriyenin Görevi Nedir?
Depremler sırasında bina üzerindeki kuvvetler yatay ve dikey yükler olarak ikiye ayrılır. Etriyeler özellikle yatay yüklerin etkisini azaltarak yapının stabil kalmasını sağlar. “Peki, bunu nasıl yapar?” diyorsanız deprem anında etriyelerin oynadığı temel rolleri şu şekilde sıralamak mümkün:
Depremde yapıya gelen yatay kuvvetler, kolon ve kirişleri zorlar. Etriye bu elemanların kırılmasını engelleyerek binanın daha uzun süre ayakta kalmasını sağlar.
Deprem esnasında betonarme elemanlar büyük bir gerilim altına girer. Etriyeler, betonun çatlamasını ve dağılmasını engelleyerek yapının bütünlüğünü korur.
Deprem sırasında yapıda oluşan kesme kuvvetleri, özellikle kolon-kiriş bağlantı noktalarında büyük hasarlara neden olabilir. Etriyeler bu bağlantı noktalarının daha güçlü kalmasını destekler.
Betonarme yapılar esneklik kazandıkça deprem enerjisini daha iyi sönümler ve yıkılma riski azalır. Etriye kullanımı, yapının daha esnek olmasını sağlayarak bu enerjinin güvenli bir şekilde dağıtılmasına yardımcı olur.
Depremler sırasında binanın ani çökme riski en büyük tehditlerden biridir. Etriye kullanımı, taşıyıcı elemanların bütünlüğünü koruyarak bu tür göçmelerin önüne geçer.
Sonuç olarak etriye, depreme dayanıklı yapılar oluşturmak için inşaatta dikkat edilmesi gereken en kritik konulardan biridir. Betonarme yapıların sağlam kalmasını sağlayan temel donatı elemanlarından biri olarak deprem sırasında hayati bir görev üstlenir.
Ancak etriye dışında bir yapının farklı unsurları da depreme dayanıklı olması açısından oldukça önemlidir. Bu unsurlardan biri ise perde beton. Özellikle büyük ve yüksek binalarda depreme karşı binaların güvenliğini arttırmak için perde beton kullanmak önem taşır. Fakat tıpkı etriye gibi Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğinde perde duvar yapımında belirli hususlara dikkat edilmelidir. “Peki, bu hususlar nelerdir?” diye merak ediyorsanız perde beton hakkında tüm detayları keşfetmek için “Perde Beton Nedir? Depreme Karşı Koruma Sağlar mı?” yazımızı okuyabilirsiniz.
