İnşaat sektöründe yapıların daha sağlam olabilmesi için yapılması gereken bir dizi işlem bulunur. Dilatasyon da betonarme yapılarda “dayanıklılık” için uygulanması gereken kritik işlemlerden biri. Özellikle büyük yapılarda, doğal hareketlerin neden olabileceği yapısal hasarları önlemek adına dilatasyonun kritik bir rol oynadığını söyleyebiliriz. “Dilatasyon nedir?” diye merak ediyorsanız gelin konu hakkında detaylı bilgilere geçelim.
İhtiyaç duyduğunuz inşaat malzemeleriniKoçtaş’ta bulabileceğinizi unutmayın. Bu hatırlatmayı da yaptığımıza göre şimdi gelin ilk olarak dilatasyonun tanımından başlayalım.
Fransızcadan Türkçeye dilatasyon olarak geçen dilatation kelimesi, “gevşetme, genleştirme” anlamına gelir. Dilatasyon terimi aslında sadece inşaatla sınırlı değil; tıpta, fizikte hatta bazı endüstriyel süreçlerde de karşımıza çıkar. Ancak bu yazıda bahsettiğimiz haliyle dilatasyon, büyük ve karmaşık yapıların zamanla maruz kalacağı fiziksel değişimlere karşı esneklik kazandırmak amacıyla uygulanan özel bir teknik çözümdür.
Özellikle köprü, alışveriş merkezi, otoban ve tünel gibi yapılarda dilatasyon uygulaması olmazsa olmazdır. Çok katlı ve/veya geniş olan yapıların; genleşme, büzüşme, deprem, rüzgar, zemin oturması gibi nedenlerle zarar görmesini önlemek için boydan boya bırakılan boşluklara dilatasyon denir. Bu boşluklar sayesinde yapının farklı bölümleri, birbirine zarar vermeden ve kontrollü şekilde hareket edebilir. Böylece çatlama, deformasyon ve taşıyıcı sistemde bozulma gibi sorunlar da minimize edilir.
Dilatasyon Derzi Nedir?
Dilatasyon uygulamasının en önemli aşamalarından biri, dilatasyon derzi açılması ve uygun malzeme ile bu boşluğun kapatılmasıdır. Bu uygulama yapılırken nem girişi gibi problemlerin engellenmesi adına dilatasyon için açılan boşluk; dilatasyon profili, fuga, özel derz dolgu malzemeleri kullanılarak çeşitli yöntemlerle kapatılır. Yapıya göre uygulanması değişen dilatasyon derzi çeşitleri bulunur:
Oturma ve genleşme derzleri
Hareket derzleri
Titreşim derzleri
Deprem derzleri
Şimdi bu derz çeşitlerini detaylı bir şekilde açıklayalım.
Oturma ve Genleşme Derzleri
Zemin oturması veya sıcaklık değişimlerinden kaynaklanan genleşme/büzülmelerle oluşabilecek çatlamalara karşı uygulanır. Özellikle farklı zemin yapılarına sahip binalarda bu tür dilatasyon derzleri tercih edilir.
Hareket Derzleri
Uzun köprülerde ve geniş açıklıklara sahip yapılarda tercih edilir. Bu tür yapılarda zamanla oluşabilecek salınım, yük değişimi ya da sıcaklık etkileri, yapının belirli bölümlerinde hareket oluşturabilir. Bu hareketler yapı bütünlüğünü bozabileceğinden, belli aralıklarla bırakılan hareket derzleri sayesinde yapı kendi içinde esneklik kazanır.
Köprü ayaklarının aşırı zorlanmasını önleyen bu sistemde, derz kenarlarının zarar görmemesi için genellikle köşelere köşebent takviyesi yapılır. Böylece hem yapısal hem de estetik bütünlük korunur.
Titreşim Derzleri
Sanayi yapıları, fabrikalar ve üretim tesislerinde yoğun olarak kullanılan titreşim derzleri, makine kaynaklı titreşimleri ve sesleri izole etmek amacıyla uygulanır. Özellikle ağır makinelerin kurulu olduğu alanlarda bu derzler, titreşimin diğer yapı bileşenlerine iletilmesini engeller.
Deprem Derzleri
Deprem esnasında yapı bloklarının birbirine çarpmasını ya da birbirini etkilemesini önler. Bu derzler sayesinde yapı blokları farklı yönlere hareket edebilir.
Deprem derzlerinin işlevini daha iyi anlamak için mevcut yasal düzenlemelere ve uygulama standartlarına da göz atmak gerekir. Şimdi gelin, deprem derzleri ile ilgili bilinmesi gereken yönetmelik kurallarına bakalım.
Deprem Derzleri Hakkında Bilinmesi Gereken Yönetmelik Kuralları
Aktif fay hatları üzerinde yer alan Türkiye’de, deprem derzleri, yapı güvenliği açısından büyük önem taşır. Bu sebeple 2018 yılında yayımlanan ve 2019 yılında yürürlüğe giren Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’nde deprem derzlerinin boyutları ve uygulama esasları aşağıda sıraladığımız şekilde belirtilmiştir.
Yönetmeliğe göre:
6 metre yüksekliğe kadar minimum derz boşluğu 30 milimetre olarak bırakılmalıdır.
Her 6 metrelik yükseklik artışı için ek 10 milimetre derz boşluğu eklenmelidir.
Bina blokları arasındaki derzler, sismik hareketler sırasında blokların birbirinden bağımsız şekilde hareket edebilmesine olanak tanıyacak şekilde tasarlanmalıdır.
Eğer iki yapı bloğu köprü ya da benzeri bir bağlantı elemanı ile birleştiriliyorsa, bu elemanın hareket kapasitesi, her iki blokta oluşacak sismik yer değiştirmelerin toplamının en az 1.5 katı kadar olmalıdır.
Dilatasyon Derzi Nerelerde Uygulanır?
Dilatasyon derzleri, yapının boyutu, kullanım amacı ve zeminin özelliklerine göre çok çeşitli alanlarda uygulanabilir. En yaygın kullanıldığı yerleri ise aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.
30 metreyi aşan bina cepheleri
Alışveriş merkezleri, oteller, hastaneler
Çatılar ve betonarme döşemeler
Endüstriyel tesisler
Farklı temel tiplerinin birleştiği bölgeler
Köprüler, viyadükler, tüneller
İstinat duvarları, dış cephe kaplamaları
Yapı temel birleşim noktaları
Zemin farklılığı gösteren yerleşim alanları
Çoğu zaman dışarıdan fark edilmeyen ama yapıların sağlam kalmasında hayati rol oynayan bir mühendislik uygulaması olan dilatasyon, doğru tasarlanıp uygulanmazsa yıllar içinde çatlaklara, su sızıntılarına hatta ciddi yapı hasarlarına neden olabilir. Bu nedenle hem yeni projelerde hem de renovasyon çalışmalarında dilatasyon uygulamasına gereken önemi vermek gerekir. Mühendislik hesabı ve uygulama tekniği kadar malzeme seçimi de başarıyı belirleyen unsurlar arasındadır.
Yapılar için kritik bir önem taşıyan dilatasyon konusunu detaylı bir şekilde anlattık. Eğer siz de projelerinizde dayanıklılığı önem veriyorsanız, ihtiyacınız olan tüm inşaat malzemesi çeşitleriniKoçtaş’ta bulabilirsiniz.
