İnşaatların yapı taşı beton; çimento ve su ile kum, çakıl, mıcır gibi malzemeleri karıştırarak yapılıyor. Bu karışıma kimyasal veya mineral katkı maddeleri eklenerek mukavemet artırılabiliyor. Başlangıçta şekil verilebilen bir kıvamda olan beton karışımı uygulama sonrasında zamanla katılaşarak kaya gibi sertleşiyor ve dayanıklılık kazanıyor.
Betonlara bir standart getirmek üzere içerik oranı ve özelliklerini tanımlayan, C8’den başlayıp C100’e kadar 16 koddan oluşan bir beton dayanım sınıflandırması bulunuyor. Beton sınıflandırmasından daha detaylı bahsetmeden önce iyi beton ne demek, onu açıklayalım.
Bir betonun iyi olup olmadığını hem basınca karşı dayanımına hem de zaman içerisindeki performansına göre değerlendirmek gerekir. İyi beton özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
İşlenebilir, yaşken kolay karıştırılır. Uygulama sırasında dağılma, ayrışma gibi durumlar yaşanmaz
Sertleştiğinde, projede öngörülen mukavemet değerine ulaşır. Büzülme ve şişme sınırlıdır.
Hava, su, deniz suyu veya kimyasal etkilere; don, çözülme, ıslanma, kuruma gibi fiziksel etkilere ve aşınmaya karşı direnç gösterir.
Saydığımız bu iyi beton özelliklerine etki eden faktörler arasında içeriğindeki malzemeler en başta gelir. Malzemelerin kalitesi, birbirine oranı ve özellikleri, betonun kalitesini doğrudan etkiler. Bunun yanında bu içeriklerin homojen şekilde karıştırılmış olması ve su-çimento oranının dengeli ayarlanması da önemli noktalar. Fazla su kullanıldığında betonun geçirimliliği azalır. Yani betonun içerisinde yer alan boşluk miktarı daha çok olur ve bu da betonun dayanıklılığını olumsuz etkiler.
Tüm bunlara ek olarak betonun doğru şekilde uygulanmasının da önemli olduğunu, işinin ehli ustalar tarafından yapılması gerektiğini belirtelim. İhtiyacınız olan ustayı bulmak ise Ustabilirile çok kolay!
Beton Sınıfları Nelerdir?
İyi beton nasıl olur, öğrendikten sonra bu ayrımı yapabilmemizi sağlayan “Beton sınıflandırması nasıl yapılır?” konusuna değinelim. Bu sorunun birkaç farklı cevabı bulunur. Türk Standartları Enstitüsü, betonu 1 metreküpünün ağırlığından yola çıkarak “hafif, normal ve ağır beton”olarak sınıflandırır.
Bir diğer beton sınıflandırması olan kıvamlarına göre sınıflandırmada betonlar K1, K2, K3, K4 ve K5 kodlarıyla “kuru, plastik, akıcı, çok akıcı ve yayılan” olarak ifade edilir. Agregaların yani betonun içindeki kum ve çakılın tane büyüklüklerine göre olan sınıflandırmada ise D1, D2, D3 ve D4 olarak belirlenmiş dört kategori bulunur.
Biz doğrudan dayanıklılığı gösterdiği için “basınç dayanımına göre” yapılan beton sınıflandırmasından bahsedeceğiz. C16, C25, C30, C50 şeklinde bir harf ve sayı ile ifade edilen bu sınıflandırmadaki C harfi İngilizce “concrete” yani beton kelimesinden gelir. Harften sonraki sayı ise basınç dayanımını yani betonların bir santimetrekarede dayandığı ortalama yükü gösterir. Örneğin C25’ten alınan silindir beton numunesinin bir santimetrekaresi 250 kilogramlık yüke dayanabilirken C30’dan alınan silindir beton, santimetrekarede 300 kilogramlık yüke dayanıklıdır.
Bunların dışında C20/25, C25/30 gibi sınıflandırma kodlarına da rastlayabilirsiniz. Aslında tek sayılı olan da iki sayılı olan da aynı sınıflandırmadır. Tek fark; iki sayılı kodlamanın ek bilgi içermesidir. İlk sayı, betonun silindirik basınç dayanımını; sonraki sayı ise küp basınç dayanımını temsil eder. Çünkü beton sınıfı belirlenmesi için bir tane silindirik, bir tane de küp şeklinde numune alınarak her iki numuneye de basınç uygulanır. Gerilme yoğunluğu küpte köşelere, silindirde ise eşit olarak dağıtıldığı için iki farklı numune olması, dayanıklılık açısından farklı verilerle daha güvenilir bir sonuç sağlar.
Beton Sınıfları ve Özellikleri
Bu sınıflandırma ışığında günümüzde geçerli olan 2018 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğine göre binalarda en az C25 dayanım sınıfı beton kullanılması gerekiyor. Yine de deprem riski yüksek bölgelerde C30 ve üzeri beton kullanımı tercih ediliyor. Çünkü bu betonlar hem daha yüksek yük dayanımına sahip hem de korozyona karşı daha dirençli.
“Madem C30 ve üzeri betonlar daha dayanıklı, o zaman daha düşük kodlu betonlar niye var?” diye düşünebilirsiniz. Bu soruya cevap vermek için beton dayanım sınıflarına ve kullanım alanlarına daha detaylı bakalım.
C10 ve C15: Çimento-kum oranı 1’e 3 olan C10 ve 1’e 2 olan C15 sınıfı betonlar, dayanıksız beton sınıflarıdır. C10, yapısal olmayan işlerde; C15 ise kaldırım karoları ve zemin uygulamalarında kullanılabilir.
C20: 1 ölçü çimento, 1,5 ölçü kum, 3 ölçü agrega oranı ile yapılır. Yapı ağırlığının az olduğu ev döşemelerinde, temel yaparken zemini düzeltmede, garajlarda, araba yollarında ve iç döşeme plakalarında kullanılabilir.
C25: İçeriğinde 1’e 1 oranda çimento ve kum ve 2 ölçü agrega bulunur. Hem yönetmelik şartlarına uygun olması hem de yapım sırasında maliyet avantajı sağlaması sebebiyle her tür inşaatta görülse de genellikle temellerde kullanılır.
C30: 1 ölçü çimentoya 0,75 oranında kum ve 1,5 oranında agrega karıştırılarak yapılan C30, yüksek dayanım özellikleriyle deprem açısından riskli bölgelerdeki bina inşaatlarında ve ağır tonajlı araçların geçtiği yoğun trafikliotobanlarda kullanıma uygundur. Hava koşullarına karşı da oldukça dayanıklıdır.
C35: Çimento-kum oranı yarı yarıya düşen bu sınıf betonlar, genellikle binanın dış duvarlarlarında ve yapısal kazıklarda kullanılır. C35 beton ile yapılan binalar, depreme ve diğer doğal felaketlere dayanma gücü en yüksek yapılardandır.
C40: Kimyasal korozyona dayanabilen C40; kimyasallara maruz kalan yapılarda, beton ve çelik donatının korunması gereken durumlarda beton döşemeler ile temel duvarların birleşimlerinde, köprü döşemelerinin onarımında, yollar için temeller ve kirişler oluşturmada kullanılır.
C50: Çok dayanıklı beton olarak bilinen C50 sınıfı beton, agresif çevre koşullarına veya suyun aşındırıcı etkisi altında bulunan liman ve baraj gibi yapılarda; köprü, viyadük, tünel yapımında; yüksek katlı projelerde ve hatta nükleer radyasyon ortamında bulunan yapılarda tercih edilir. C50 betonun özellikleri, dayanımı, ömrü gibi konularda daha detaylı bilgi için Önemli Projeler İçin Tercih Edilen C50 Betonu ve Teknik Özellikleri yazımızı da okuyabilirsiniz.
C50 sınıfı üzeri betonlar: Yüksek dayanımlı beton olarak adlandırılan bu grup hem basınç, çekme ve kesme kuvveti gibi kısa dönem hem de sünme ve büzülme gibi uzun dönem özellikleriyle yüksek performans sunan betonlardır. Bu nedenle daha yüksek dayanım gerektiren yapılarda tercih edilirler ve bina inşaatında kullanılmazlar.
Tüm bu bilgiler ışığında, hangi sınıf olursa olsun betonun önemli kullanım alanlarının başında yapı temellerinin geldiğini söyleyebiliriz. Sağlam bir temel, depreme dayanıklılığı sağlamanın olmazsa olmazıdır. “Sağlam temel nasıl olur, hangi yapıya hangi temel uygundur?” diye merak ediyorsanız Depreme Dayanıklı Bina Temeli Hakkında Tüm Merak Ettikleriniz yazımıza göz atabilirsiniz.
Beton sınıflandırması ve kullanım alanları hakkında ayrıntılı bilgiler paylaştık. Depreme dayanıklılık için beton uygulamalarının da önemli bir kriter olduğunu hatırlatalım. Bu uygulamalardan biri olan perde beton hakkında detaylı bilgi için Perde Beton Nedir? Depreme Karşı Koruma Sağlar mı? yazımızı da okuyabilirsiniz.
