Yaşam alanlarımızda olması gereken en büyük ihtiyaçlardan biri güvenlik. Ev ya da iş yeri fark etmeksizin elektrikli eşyaların güvenli kullanımı hayli kritik ve önemli. Topraklama sistemleri de tam olarak burada devreye giriyor ve elektrikli eşya kullanırken hem can güvenliği sağlamak hem de cihazların zarar görmesini engellemek için kullanılıyor. “Topraklama nedir?” diye merak ediyorsanız topraklama sistemleri hakkında bilmeniz gerekenleri sizin için derledik.
İlk olarak “Topraklama nedir?” sorusunun yanıtını verelim, ardından “Topraklama ne işe yarar?” gibi sorulara geçelim.
Topraklama, elektrik sistemlerini güvenli tutmanın önemli bir parçasıdır. Herhangi bir ekstra elektrik akımının güvenli bir şekilde toprağa verilmesini sağlar. Gerilim altında olmayan elektrikli cihazların metal kısımlarının bakır ya da alüminyum gibi uygun iletkenlerle toprakla birleştirilmesine de topraklama işlemi denir.
Cihazların ve canlıların herhangi bir elektrik kaçağından zarar görmesini engellemek için yapılır, fazla elektrik yükü de toprağa aktarılır. Elektrik çarpması sonucunda meydana gelebilecek yaralanma ve kazalarında bu bu şekilde önüne geçilmiş olur. Çünkü toprak, elektrik akımını güvenli bir şekilde emer.
Topraklamanın farklı çeşitleri de bulunur. Şimdi, bu çeşitlere göz atalım.
Topraklama Çeşitleri Nelerdir?
Topraklama çeşitleri, kullanım alanlarına göre farklılaşır. Önce bu topraklama çeşitlerini sıralayalım, ardından detaylı bir şekilde açıklayalım.
Koruma topraklaması
İşletme topraklaması
Fonksiyon topraklaması
Yıldırıma karşı yapılan topraklama
Koruma Topraklaması
Elektrikli bir cihaza dokunduğunuzda elektrik çarpamaması için yapılan topraklamadır. İnsan hayatını koruma amaçlı yapılır. Cihazların zarar görmesinin engellenmesini de sağlar. Genellikle ev ve sanayi tesislerinde zorunludur.
İşletme Topraklaması
İşletmelerdeki elektrik akım değerinin ve gerilimlerin dengelenmesi, istenen değerlerde olması için kullanılır. Güvenlikten ziyade işleyiş önemlidir.
Fonksiyon Topraklaması
Elektriksel sistemlerin belirli bir fonksiyonu yerine getirebilmesi için kullanılan topraklama türüdür. Raylı sistem topraklaması, elektronik devrelerde sinyal kalitesini koruma topraklaması, radar veya telsiz sistemleri topraklaması, yıldırım etkilerine karşı topraklama gibi örnekler verilebilir.
Topraklama Olduğunu Nereden Anlarız?
Bir yerde topraklama olup olmadığını anlayabilmek için öncelikle elektriği kesmek gerekir. Elektrik şartelini indirdikten sonra prizlere kontrol kalemi soktuğunuzda hala elektrik olduğunu görüyorsanız topraklama yoktur ve elektrik kaçağı vardır anlamına gelir.
Topraklama Elemanları Nelerdir?
Topraklama işleminde kullanılacak ürünlerin korozyona karşı dayanıklı bir malzemeden yapılması gerekir. Topraklayıcı olarak aşağıdaki elemanlar kullanılır:
Şerit topraklayıcı
Çubuk topraklayıcı
Levha topraklayıcı
Şerit Topraklayıcı
Örgülü ve yuvarlak iletkenden oluşan şerit topraklayıcının, zemin şartları elverişli ise 0,5 ile 1 m derinliğe gömülmesi uygundur. Bu yapılırken yayılma direncinin, üst zemin tabakasının zemine bağlılığının ve donma ihtimalinin de değerlendirilmesi gerekir.
Çubuk Toplayıcı
Toprağa çakılarak kullanılan topraklayıcılar, boru ya da profil çelik özellikleri taşımalıdır. Yere dik olarak çakılması gereken çubuk topraklayıcılar arasındaki mesafenin ise en az bir topraklayıcı boyunun iki katı olması gerekir.
Levha Topraklayıcı
Diğer topraklayıcılara göre çok daha derine gömülebilen levha topraklayıcılar, zemine dikey olarak en az 1 metre derine gömülmelidir. Küçük bir yayılma direnci elde etmek için birden çok levha topraklayıcı kullanılması gerektiğinde ise aralarındaki açıklık en az 3 metre olmalıdır.
Topraklama Nasıl Yapılır?
Topraklama işleminin belirli kurallara göre dikkatli bir şekilde yapılması gerekir. Tüm bu süreç sonrasında ise yetkili kişiler tarafından yapılan ölçümler belgelendirilmeli, ilerleyen süreçlerde bakım ve kontrol amacıyla kayıt altına alınmalıdır.
Önce iş güvenliği, yalıtkan eldiven ve kontrol kalemi hazırlayıp varsa tüm elektriğin kesilmesi gerekir.
Topraklama yapılacak alanın iletkenlik ve direnç değerleri ölçülüp toprağın nem oranı, mineral yapısı ve direnç özellikleri değerlendirilmelidir.
İletkenliği yüksek elektrotların, toprağa uygun olacak derinlikte çakılarak yerleştirilmesi gerekir.
Topraklama çubukları arasında iletken şeritler veya özel bağlantı kelepçeleri ile bağlantı kurulur. Tabii tüm bağlantı noktalarının paslanmaya ve oksitlenmeye karşı korunmalı olması gerekir.
Topraklama direnç değeri (genellikle 5 ohm veya altı) sağlanana kadar gerekli iyileştirmeler yapılmalıdır.
Yapılan topraklama işleminin TS EN 62305, IEC 60364, IEEE 80 gibi standartlara uygun olup olmadığı değerlendirilmelidir.
Bir de bu işlem sırasında dikkat edilmesi gerekenlere göz atalım.
Topraklama Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Topraklama sistemlerinin güvenli olması için bazı hususlara dikkat edilmesi gerekir. Yanlış veya eksik yapılan topraklama ciddi güvenlik sorunlarına yol açabilir. Topraklama yapılırken dikkat edilmesi gereken önemli noktalar şöyle:
Topraklama için kullanılan malzemelerin iletkenliğinin yüksek olması ve korozyona karşı dayanıklı olması gerekir. Bakır veya galvanizli çelik elektrotlar önerilir.
Elektrotların toprağa doğru şekilde yerleştirilmesi gereklidir. Bu noktada nemli ve iletkenliği yüksek olan topraklar tercih edilir. Topraklama veriminin düşmemesi için topraklayıcılar arasındaki mesafenin de yeterli olması gerekir.
Toprağın direncinin düşürülmesi gerekir. Topraklama çubuklarını uzatarak ya da kömür tozu gibi malzemeleri toprağa ekleyerek bu direnci düşürebilirsiniz.
Topraklama kabloları ile topraklayıcılar arasındaki bağlantıların sağlam ve düşük dirençli olması gerekir. Bağlantı noktalarında kullanılan malzemelerin de oksitlenmeyecek malzemelerden seçilmesi önemlidir.
Ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak yapılması gerekir. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği, IEEE, IEC gibi standartlar güvenli bir topraklama tesisatı için kılavuz olarak kullanılabilir.
Periyodik bakım ve ölçümler aksatılmamalıdır.
Topraklama sistemleri ile ilgili detayları paylaştık. Eğer topraklama sistemi yaptırmak için bir ustaya ihtiyaç duyuyorsanız Koçtaş’ın Ustabilir platformunu ziyaret ederek ihtiyacınıza uygun en iyi ustalar arasından seçiminizi yapabilirsiniz.
